ბატონო დავით,

თქვენი დავალები თანახმად ვიმუშავეთ ცენტრში და მომზადდა ასეთი ტიპის დოკუმენტი, რომელიც შეიძლება შეხვედრისას განვიხილოთ უფრო დეტალურად თუ საჭიროდ ჩათვლით:

სურსათში ტყვიისა და სხვა მძიმე მეტალების შემცველობის მარეგულირებელი კანონმდებლობა და ადამიანის ჯანმრთელობისთვის რისკებისა და საფრთხის შემცველი პროდუქტის განმარტება

სასურსათო ნედლეულსა და საკვებ პროდუქტებში ტყვიისა და სხვა მძიმე მეტალების შემცველობის ზღვრულ ნორმებს ადგენს საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2001 წლის 16 აგვისტოს №301/ნ ბრძანება სასურსათო ნედლეულისა და კვების პროდუქტების ხარისხისა და უსაფრთხოების სანიტარიული წესებისა და ნორმების დამტკიცების შესახებ (შემდგომში „ბრძანება“)  და საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 9 ნოემბერის №567 დადგენილება სურსათში ზოგიერთი დამაბინძურებლის (კონტამინანტის) მაქსიმალურად დასაშვები ზღვრის შესახებ ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე (შემდგომში „ტექნიკური რეგლამენტი“). აღნიშნულ ნორმატიული აქტებში დადგენილი ნორმების შედარება მოხდა საერთაშორისო დოკუმენტებთან და დადგინდა, რომ სურსათში, ეროვნული კანონმდებლობით გათვალისწინებული ტყვიისა და სხვა მძიმე მეტალების შემცველობის ზღვრული დონეები თანხვედრაშია სხვადასხვა საერთაშორისო აქტებთან, ისე როგორც ამას მოითხოვს ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ საქართველოს კანონის 70-ე მუხლის მე-4 პუნქტი. კერძოდ, სურსათში ტყვიისა და სხვა მძიმე მეტალების შემცველობის ეროვნული ნორმები შეესაბამება ევროდირექტივას - 1881/2006 of 19 December 2006 setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs, კოდექს ალიმენტარიუსის საერთაშორისო კვების სტანდარტებს - GENERAL STANDARD FOR CONTAMINANTS AND TOXINS IN FOOD AND FEED (CODEX STAN 193-1995) და Food and Drug Administration -ის სურსათის კოდექსს (Food Code).

1881/2006 EC დირექტივა ადგენს ზღვრულ ნორმებს, რომელიც ეყრდნობა სოფლის მეურნეობის, მეთევზეობის და წარმოების პრაქტიკას და მხედველობაში იღებს სურსათის მოხმარების რისკებს. დირექტივა განსაზღვრავს, რომ ამ ნორმებზე გადაჭარბების შემთხვევაში, პროდუქცია არ უნდა იყოს განთავსებული ბაზარზე.

საქართველოს კანონმდებლობა ცალსახად არ უთითებს, რომ დადგენილ ნორმაზე გადაჭარბება წარმოადგენს სიცოცხლისთვის საფრთხეს. თუმცა სურსათში ტყვიისა და სხვა მძიმე მეტალების მაქსიმალურად დასაშვები სიდიდეების განსაზღვრის მიზანი სახელმწიფოს მხრიდან ჯანმრთელობისთვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველყოფა და სურსათთან დაკავშირებულ ქიმიურ რისკებთან მიმართებაში  ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის, ასევე მომხმარებელთა ინტერესების დაცვაა (ტექნიკური რეგლამენტის მუხლი 1.1). ქვეყნის მიერ ადამიანის ჯანმრთელობისათვის კანონმდებლობით დადგენილი ნორმები (მათ შორის ზღვრულად დასაშვები კონცენტრაციები და მაქსიმალურად დასაშვები ზღვრები და ა.შ), წარმოადგენს მაქსიმალურ სიდიდეს, რომლის დროსაც ნივთიერება არ ახდენს პირდაპირ ან არაპირდაპირ მოქმედებას მოსახლეობის ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე (ორგანიზმზე მთელი ცხოვრების მანძილზე მოქმედებისას) და არ აუარესებს ჰიგიენურ პირობებს. შესაბამისად მათზე გადაჭარბება ზრდის სურსათთან დაკავშირებულ ქიმიურ რისკებს და ითვლება ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საფრთხის შექმნად.

სანიტარიულ-ჰიგიენური და სანიტარიულ-ეპიდსაწინააღმდეგო წესებისა და ნორმების დარღვევა იწვევს ბიზნესოპერატორის ადმინისტრაციული წესით პასუხისმგებლობას (ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 43-ე მუხლი). აგრეთვე, სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის კოდექსის მე-18¹ მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტის თანახმად სადაც მითითებულია, რომ (იხილეთ ციტატა ):

„2. თუ ბიზნესოპერატორს აქვს დასაბუთებული ეჭვი, რომ მის მიერ იმპორტირებული, წარმოებული, გადამუშავებული, სადისტრიბუციო ან ბაზარზე განთავსებული სურსათი/ცხოველის საკვები არ შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობის მოთხოვნებს, ის ვალდებულია დაუყოვნებლივ მიიღოს ზომები ამ სურსათის/ცხოველის საკვების ბაზარზე განთავსების აღსაკვეთად ან ბაზარზე უკვე განთავსებული სურსათის/ცხოველის საკვების ამოსაღებად. თუ ასეთი სურსათი/ცხოველის საკვები მიწოდებულია საბოლოო მომხმარებლისთვის, ბიზნესოპერატორმა მომხმარებელს ეფექტიანად, მომხმარებლისათვის გასაგები ფორმით უნდა მიაწოდოს სრულყოფილი ინფორმაცია სურსათის/ცხოველის საკვების ბაზრიდან ამოღების მიზეზების შესახებ. თუ ჯანმრთელობის დაცვის უზრუნველსაყოფად მიღებული ზომები საკმარისი არ არის, ბიზნესოპერატორმა უნდა გამოითხოვოს მომხმარებლისთვის მიწოდებული სურსათი/ცხოველის საკვები.

3. თუ სააგენტოს აქვს დასაბუთებული ეჭვი, რომ ბიზნესოპერატორის მიერ იმპორტირებული, წარმოებული, გადამუშავებული, სადისტრიბუციო ან ბაზარზე განთავსებული სურსათი/ცხოველის საკვები მავნეა, ბიზნესოპერატორი ვალდებულია, სააგენტოს მითითების შესაბამისად, დაუყოვნებლივ მიიღოს ზომები ამ სურსათის/ცხოველის საკვების ბაზარზე განთავსების აღსაკვეთად, ბაზარზე უკვე განთავსებული სურსათის/ცხოველის საკვების ამოსაღებად ან/და მომხმარებლისთვის მიწოდებული სურსათის/ცხოველის საკვების გამოსათხოვად.“

სურსათი კი მავნედ მიიჩნევა, თუ:

ა) იგი საფრთხეს უქმნის ადამიანის სიცოცხლეს ან/და ჯანმრთელობას;

ბ) არ არის მიზანშეწონილი ადამიანის მიერ მისი მოხმარება. (სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის კოდექსის მე-11 მუხლის მე-3 პუნქტი).

სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის კოდექსით დასჯადია ბიზნესოპარატორის მიერ უფლებამოსილი პირის მიერ გაცემული მითითების შეუსრულებლობა ისეთი შეუსაბამობის აღმოჩენის შემთხვევაში, რომელიც პირდაპირ საფრთხეს არ უქმნის ადამიანის ან/და ცხოველის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას და რომლის სათანადო დონემდე შემცირება ან აღმოფხვრა შესაძლებელია კონკრეტული საწარმოო პროცესის დროებით შეჩერების გარეშე. აგრეთვე ისეთი შეუსაბამობის არსებობა, რომლის დროსაც აღმოჩენილია ადამიანის ან/და ცხოველის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მავნე სურსათი/ცხოველის საკვები და რომლის სათანადო დონემდე შემცირება ან აღმოფხვრა შეუძლებელია კონკრეტული საწარმოო პროცესის დროებით შეჩერების გარეშე (სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის კოდექსის 68-ე მუხლის 1-ლი და მე-3 პუნქტები). სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის კოდექსის მიხედვით საფრთხე განმარტებულია, როგორც სურსათში/ცხოველის საკვებში, ცხოველში, მცენარეში, ცხოველურ და მცენარეულ პროდუქტებში ისეთი ბიოლოგიური, ქიმიური ან ფიზიკური აგენტის არსებობა ან სურსათის/ცხოველის საკვების, ცხოველის, მცენარის, ცხოველური და მცენარეული პროდუქტების ისეთი მდგომარეობა, რომელმაც შესაძლებელია ზიანი მიაყენოს ადამიანის, ცხოველის ჯანმრთელობას ან/და სიცოცხლეს, მცენარის სიჯანსაღეს (კოდექსის მე-2 მუხლის „ჰ³“ ქვეპუნქტი) და რისკი განმარტებულია, როგორც საფრთხიდან გამომდინარე, ადამიანის, ცხოველის ჯანმრთელობაზე, მცენარის სიჯანსაღეზე მავნე ზემოქმედების გამოვლენის ალბათობა და სიმძიმე (კოდექსის მე-2 მუხლის „ჰ⁴“ ქვეპუნქტი);

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ბიზნესოპერატორზე განსახორციელებელი კონტროლი, რომელიც გაწერილი იყო საქართველოს სანიტარიული დაცვის კოდექსში (რომელიც დღეს აღარ მოქმედებს, ძალადაკარგულია), დღევანდელ რედაქციასთან შედარებით უფრო ნათლად ითვალისწინებდა ბიზნესოპერატორის პასუხისმგებლობას, სანიტარიული ნორმების შეუსრულებლობასა და პროფილაქტიკური სანიტარიულ-ჰიგიენური და სანიტარიულ-ეპიდსაწინააღმდეგო ღონისძიებების განუხორციელებაზე. პოტენციურად საშიში პროდუქცია კი განიმარტებოდა, როგორც ფიზიკური, ქიმიური ან/და ბიოლოგიური ფაქტორების შემცველი პროდუქცია ან/და ტვირთი, რომელიც ახდენს ან შეიძლება მოახდინოს მავნე ზეგავლენა ადამიანის, მომავალი თაობების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობაზე. პოტენციურად საშიში პროდუქციის ან/და ტვირთის უსაფრთხო გამოყენებას უზრუნველყოფს იმ ფაქტორების ჰიგიენური ნორმირება და სანიტარიული ნორმების დაცვა, რომლებსაც ის შეიცავს (საქართველოს სანიტარიული კოდექსის მე-4 მუხლის „ჟ“ ქვეპუნქტი).

არცერთი ჩვენს მიერ მოძიებული, როგორც ეროვნული, ისე საერთაშორისო ზემოაღნიშნული დოკუმენტი არ აწესებს დადგენილი ზღვრის გადაჭარბების გრადაციას. დადგენილ ზღვრებზე გადაჭარბების დიფერენციაციას ვხვდებით USA New York State Department of Agriculture and Markets Food Inspectors დოკუმენტში, რომელიც ზღვრული დონის გადაჭარბების შემთხვევაში პროდუქციის ბაზრიდან გამოთხოვის პროცედურას ეხება. კერძოდ, დიფერენცირებულია სამი კლასი. პირველი კლასი, რომელიც მოიცავს სანელებლებში ტყვიის შემცველობის დონეს  (ABOVE 25 PPM), განიმარტება როგორც მდგომარეობა, როცა არსებობს ალბათობა იმისა, რომ მავნე პროდუქტის გამოყენებას ან ექსპოზიციას აქვს საზიანო ზემოქმედება ადამიანის ჯანმრთელობაზე ან იწვევს სიკვდილს. მე-2 კლასი, რომელსაც მიეკუთვნება ტყვიის შემცველობა სანელებლებში (BELOW 25 PPM BUT GREATER THAN 1PPM), განიმარტება, როგორც მდგომარეობა, როცა არსებობს ალბათობა იმისა, რომ მავნე პროდუქტის გამოყენებას ან ექსპოზიციას აქვს დროებითი საზიანო ზემოქმედება ან მდგომარეობა ექვემდებარება მედიკამენტოზურ მკურნალობას ან არ არსებობს მაღალი ალბათობა იმისა რომ სერიოზული ზიანი მიადგება ადამიანის ჯანმრთელობას. და მესამე კლასი განიმარტება, როგორც მდგომარეობა, როცა მავნე პორდუქტის გამოყენება ან ექსპოზიცია არ იწვევს ადამიანისთვის საზიანო შედეგებს.

რეკომენდაცია: კანონმდებლობაში არსებული გარკვეული ბუნდოვნების თავიდან ასაცილებლად, რომელმაც შესაძლოა პრაქტიკაში გარკვეული სახის პრობლემები შექმნას უმჯობესი იქნება ნორმატიულ აქტში ცალსახა ჩანაწერის გაკეთება, რომ დადგენილი ნორმის გადაჭარბება ქმნის ადამიანის ჯანმრთელობისთვის ან სიცოცხლისთვის საფრთხეს.

წინამდებარე შეხედულება ეყრდნობა ბოლო ორი დღის განმავლობაში დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის თანამშრომლების მიერ მოძიებული ლიტერატურასა და გარე ექსპერტებთან კონსულტაციას. საკითხი საჭიროებს ფუნდამენტურ განხილვას და ცენტრი მზადყოფნას გამოთქვამს სხვადასხვა უწყებებთან სამუშაო ჯგუფში თანამშრომლობისთვის.